Arnon Grunberg is een drukbezet man. Toch weet hij naast de voetnoten, essays en raadgevingen, ongeveer iedere twee jaar een roman te produceren. Geen wonder dat hij weinig tijd heeft voor interviews. Metro mocht hem per mail - en een tweede mail voor nog wat toelichting - toch een aantal vragen stellen over zijn nieuwste roman De Man Zonder Ziekte.

-Het idee voor De Man Zonder Ziekte is ontstaan na je eigen reizen naar Irak. Hebben de opstanden in het Midden-Oosten het schrijven nog beïnvloed?

Niet wezenlijk, want mijn roman gaat niet over wat wij de ‘Arabische Lente’ noemen.

-Ik zie dat mijn vraag wat ongelukkig gesteld is. Wat ik me afvroeg is of de Arabische Lente je heeft doen overwegen om het verhaal te verplaatsen of anderszins aan te passen? Of zou dat mogelijk een onderwerp zijn voor een nieuw verhaal?

De ‘Arabische Lente’ in Irak is bijvoorbeeld in het Koerdische gedeelte bloedig neergeslagen. Zie een reportage die ik daarover schreef en die in december in de Volkskrant stond. De ‘Arabische Lente’ heeft overigens vrijwel nergens, ook niet in Egypte, de macht van het leger gebroken. En het bloedbad dat zich nu in Syrië afspeelt kan nauwelijks een gunstige ontwikkeling te noemen zijn, hoewel het positief is als Assad verdreven wordt, maar wat daarvoor in de plaats zal komen is onbekend. De ‘Arabische Lente’ staat los van mijn boek en heeft mijn boek ook niet plotseling minder actueel gemaakt.

-Hoofdpersoon Samarendra Ambani is architect en reist af naar Bagdad om een operagebouw neer te zetten. Zag je iets in Irak dat vroeg om een opera?

Als er iets is in Amsterdam, Parijs en Washington wat om een operagebouw vraagt zie ik niet in waarom er niet iets zou zijn in Bagdad wat om een operagebouw vraagt.

-Voor De Man Zonder Ziekte heb je veel met architecten gesproken. Bij gebouwen gaat het om de interpretatie van de gebruiker, niet zozeer om de gebruiker de interpretatie van de ruimte op te dringen, is het inzicht van Sam. Er zijn ongetwijfeld parallellen met literatuur?

Een architect dringt zijn interpretatie inderdaad aan de gebruiker op, de meeste gebruikers van een willekeurig gebouw gaan door de deuren van het gebouw naar binnen en niet door de ramen, om maar een voor de hand liggend voorbeeld te gebruiken.
Een schrijver probeert zijn interpretatie ook op te dringen aan de lezer, maar een lezer heeft meer vrijheid dan een gebruiker van een gebouw. Het is voor de lezer makkelijker subversief te zijn tegenover de schrijver dan voor de gebruiker van een gebouw tegenover de architect. Dat heeft ook te maken met het feit dat een gebouw dikwijls nauwkeurig omschreven functies heeft en de ‘functie’ van literatuur is omstreden.
Is literatuur vermaak of meer dan dat, en wat dan precies? Het woord ‘meer’ geeft al aan hoe wij over vermaak denken. Overigens geloof ik dat literatuur een subversieve functie heeft. Maar dat terzijde.

-Sam gaat naar Dubai om te werken aan een bibliotheek waarin van alle boeken één exemplaar wordt bewaard. Westerse ideeën over architectuur blijken in het Midden-Oosten een andere betekenis te krijgen (“Degene die een gebouw wil vernietigen is in zekere zin ook een gebruiker van dat gebouw.”). Kan de interpretatie van een gebouw funest zijn? Geldt dat ook voor literatuur?

In tijden van oorlog wel. Zie bijvoorbeeld de uitspraken van Aviv Kochavi.

-Kun je dat toelichten? Niet alle Metro-lezers zullen De Man Zonder Ziekte al hebben gelezen of het YouTube-filmpje waarnaar wordt verwezen gezien hebben. En ben je het met die uitspraken eens?

De vraag die Kochavi stelt is hoe je ‘urban warfare’ voert en of je dan niet juist diametraal tegen de interpretatie van de architect moet ingaan als bijvoorbeeld het gevaar achter de deur wacht. Ze weten dat je door een deur zal komen, dus moet je de deur niet nemen, je moet door de muur gaan. In die zin kan een bepaalde interpretatie funest zijn omdat je dan voorspelbaar bent en daarmee een prooi wordt voor de vijand.
Er zijn wellicht ook literaire interpretaties denkbaar die funest zijn, maar dat voert te ver hier.

-Sam wordt door lezers getypeerd als naïef, of zelfs autistisch. Is hij niet gewoon arrogant? Hij meent immers dat hem door zijn Zwitserse nationaliteit niets kan overkomen?

Naïviteit is soms niet te onderscheiden van arrogantie. Ik zou Sam niet arrogant willen noemen overigens.

-Auteurs gebruiken vaak onbetekenende details om het verhaal geloofwaardig te maken. In De Man Zonder Ziekte, daarentegen, zitten details die - wat mij betreft - het tegengestelde effect sorteren of zelfs naar het absurde neigen; zoals de billendoekjes (“Voor ze zijn geslachtsdeel in haar mond nam, veegde ze het af met een vochtig billendoekje, dezelfde billendoekjes die de familie Ambani gebruikte om Aida mee schoon te maken”). Moest Sam ongeloofwaardig worden, om hem zo passief en naïef te laten worden als hij is?

De werkelijkheid en het absurde zijn in wezen hetzelfde. Billendoekjes zijn zeer effectief bij het schoonmaken van de penis, maar het kan natuurlijk zijn dat u nog nooit penissen hebt hoeven schoonmaken.

-De Man Zonder Ziekte zal lezers, net als bij eerdere romans als Tirza en Huid en Haar, met een ongemakkelijk gevoel achterlaten. Is dat een doel bij het schrijven?

De Oostenrijkse dichteres Ingeborg Bachmann zei: ‘De ontzetting is al in u en als niet kan niemand u helpen.’ Ik zou willen zeggen dat het ongemak al in de lezer moet zijn en als niet kan niemand hem helpen.

-Op Twitter wordt wel door lezers geschreven dat De Man Zonder Ziekte moet rijpen. Vind je dat een eigenschap waar goede literatuur aan moet voldoen?

Ik weet niet wat men bedoelt met ‘rijpen’. Het boek is af. Misschien dat de lezer moet rijpen. Goede literatuur kan daarbij helpen.