Op een net aangelegd stukje weg dat plotseling ophoudt tussen pas aangeplante boompjes, ligt een enorme ravage van twee gekantelde auto's, rondslingerende banden en een vlag. 'We hebben de ANWB al gebeld om het eerste ongeluk in Leidsche Rijn Park te melden', grijnzen twee werkmannen.

Een bewoner van de vinexwijk Leidsche Rijn die zijn hond in het park uitlaat, kan het in brons gegoten kunstwerk Barricade van de Spaanse kunstenaar Fernando Sánchez Castillo wel waarderen: het roept bij hem associaties op van de Berlijnse Muur, vertelt hij. 'Maar ik ken ook mensen die het een naargeestige asbak vinden.'

En dat is nog zacht uitgedrukt. Een aantal omwonenden heeft over het kunstwerk geklaagd en zegt er geen zin in te hebben dagelijks geconfronteerd te worden met een 'permanent ongeluk'. Bewoonster Charlotte Meeuwissen: 'Deze bermbom, zoals sommigen dit werk al noemen, is afschuwelijk en past niet in de omgeving van een prachtig park. Wij hebben er geen inspraak over gehad en staan nu perplex.'

Het is één van de zeven kunstwerken in het Beeldenpark dat door organisatie Beyond in het hart van Leidsche Rijn is opgezet. En het is ook het kunstwerk dat de heftigste reacties oproept, vertelt programmamanager van Beyond Monique Dirven. 'Zowel in positieve als in afkeurende zin. Sommige mensen vinden het afschuwelijk, anderen vinden het fantastisch. Een beetje discussie hoort bij dit werk; het is een monument voor de gewone man die in verzet komt.'

Barricade roept dus emotie op, zoals kunst in de openbare ruimte dat vaker doet. En misschien wel extra omdat het beeld is neergezet in een vinexwijk, die nog glimt van nieuwheid. In dit stadsdeel waar ongeveer 80 duizend mensen komen te wonen, is serieus werk gemaakt van kunst; die was er eerder dan een supermarkt en een kinderdagverblijf, tot onbegrip van sommige bewoners.

Ook in andere nieuwbouwwijken besteden gemeenten veel aandacht aan kunst, met het idee dat deze 'de leefbaarheid' en 'sociale cohesie' bevordert. Maar hebben de veelal jonge gezinnen met kinderen in hun net opgeleverde huizen wel behoefte aan kunst? En levert het wat op voor een wijk?

Ellis Hamelink schreef voor haar studie Vrijetijdsmanagement aan de Hogeschool INHolland de scriptie 'Kunst leukt Vinex-wijk op' die werd bekroond met een prijs. 'Kunst in nieuwe wijken heeft zin', is haar conclusie. Bewoners worden trots op hun wijk als deze iets unieks heeft, een eigen identiteit heeft.'

De gemeente Utrecht is volgens Hamelinks onderzoek het meest ambitieus met kunst in de nieuwe wijk. Komende zaterdag heeft een deel van het Utrechtse Uitfeest er zelfs plaats, met een beeldenroute, optredens van bands als Voicst en De Staat op een net opgeleverd festivalterrein, en performances van onder anderen schrijver Arnon Grunberg die bij wijze van kunstwerk een tijd in de wijk verbleef.

De manifestatie zaterdag is de afsluiting en viering van 10 jaar kunst in Leidsche Rijn van de organisatie Beyond. Zij laat 15 kunstwerken achter in de wijk. Doel was de stedelijkheid in de wijk bevorderen, en ook heel belangrijk: bewoners van de 'oude' stad over de brug over het Amsterdam-Rijnkanaal lokken naar de vinexwijk.

De gemeente Utrecht wil dat Leidsche Rijn een volwaardig onderdeel is van de stad. Is dat gelukt met kunst? Monique Dirven: 'Dit project heeft Leidsche Rijn zeker bekender gemaakt. Maar het blijft lastig om massa's mensen uit de oude stad te trekken. Dan moet je echt met iets groots komen, zoals dit festival.'

Een van de vooroordelen van de bewoners van de oude stad, namelijk dat je steevast de weg kwijt raakt in de vinexwijk, blijkt niet helemaal onterecht. Vandaar dat de organisatie veel werk maakt van de bewegwijzering. De bewoners van de wijk zelf zijn, ondanks de commotie over enkele minder toegankelijke werken, opvallend positief over de kunstmanifestaties. 'Leuk dat hier zo veel gebeurt, dat het hier niet zo saai is als sommige mensen van buiten denken', zegt een jonge vrouw die zegt met veel plezier in de wijk te wonen.

Het budget van Beyond was 8 miljoen euro, inclusief sponsorgeld, voor tien jaar. Wat goed heeft gewerkt zijn de zogeheten 'parasites', tijdelijke bouwwerken ontworpen door kunstenaars, die dienst doen als bijvoorbeeld een theater, zolang de permanente voorzieningen er nog niet zijn. Parasites als de Paper Dome en Het Gebouw zijn een begrip in de wijk geworden.

Beyond heeft bewust gekozen voor 'high art', terwijl in andere wijken de gemeenten vooral inzetten op 'community art', kunst met de bewoners. Carlijn Diesfeldt, projectleider van Beyond, merkt op dat juist het kunstwerk in het Beeldenpark waarvoor bewoners persoonlijke bezittingen mochten aanleveren, veel positieve respons kreeg. In dit werk van Mathilde ter Heijne zijn deze voorwerpen te zien in het nog prille park in ondergrondse, verlichte vitrines.

Dit weekend wordt ook het boek gepresenteerd met columns van schrijver Arnon Grunberg over zijn verblijf in de wijk. Van Dirven: 'Dat Grunberg naar Leidsche Rijn komt, is voor zo'n wijk fantastisch.'

Denkt Grunberg zelf dat het zin heeft om kunstenaars naar een vinexwijk te halen? Grunberg mailt terug: 'Zin, ach, niet in de sociaal-democratische traditie dat kunst en kunstenaar het volk zouden moeten verheffen, maar je kunt er moeilijk iets op tegen hebben dat de overheid, die een grote nieuwbouwwijk neerzet, tot de conclusie komt dat het misschien aardig is daar ook wat kunst neer te zetten. Het feit dat een project als het mijne ('embedded' gaan bij bewoners van Leidsche Rijn) goedkeuring vindt in de ogen van commissies is een hoopvol teken. Als mijn aanwezigheid daar wat vooroordelen wegneemt bij mij en mijn lezers, en wellicht wat vooroordelen over mij van de gastgezinnen, dan heeft het wat mij betreft al zin. Maar het is natuurlijk onzin dat kunst in welke hoedanigheid dan ook een buurt 'leefbaar' gaat maken, maar 'leefbaar' is ook een beetje een raar modewoord.'