Arnon Grunberg
Telegraaf,
1994-06-17
1994-06-17, Telegraaf

Arnon Grunberg over zijn autobiografisch debuut : 'Door te schrijven neem ik wraak op de werkelijkheid'


Ingrid Hoogervorst

De 23-jarige Arnon Grunberg debuteerde met de autobiografische roman 'Blauwe Maandagen' waarin hij verslag doet van zijn leven als Amsterdamse scholier en zoon van een door de oorlog getekend joods echtpaar. Hij heeft geen enkele boodschap aan wat zijn docenten hem vertellen en thuis worden de serviezen tegen de muren stukgegooid. Arnon doet zijn levenservaring liever op in kroegen, hotelbars of bij de hoeren en weet er ook prachtig over te vertellen. De onthutsend openhartige verhalen in "Blauwe maandagen" zijn uit het leven gegrepen. "Ik heb niets verzonnen" , zegt Grunberg. "Bij ons rook het naar Zyklon B in plaats van naar spruitjes. De oorlog was altijd op de achtergrond aanwezig. Als ik stampend binnenkwam, zei mij n vader "Daar komt de Gestapo binnen" en het echt genieten van dingen was niet mogelijk. Alhoewel er wel veel humor was, bijvoorbeeld in de verhalen die mijn vader me vertelde, moest de bodem waarop de lach groeit bitter zijn. Als mijn moeder gasten te dineren uitnodigde, zei hij: "Het is hier geen restaurant". Mijn vader zweeg over alles, ook over zijn leeftijd of over wat hij deed. Na zijn dood waren er geen papieren, geen testament, niets!" De hilarische taferelen thuis worden in het boek op laconieke, afstandelijke manier beschreven waardoor ze een tragi-komisch karakter krijgen. "Om te overleven vluchtte ik weg in de slapstickfilms van Charlie Chaplin, die ik elke woensdagmiddag met mijn vader in de bioscoop zag. Met humor neem je afstand, daarmee kon ik het relativeren en ook bij het schrijven zorgde die voor de juiste toon, want het mocht absoluut niet larmoyant worden."

Over stuur In de vierde klas werd hij als asociaal element van het Vossius Gymnasium in Amsterdam verwijderd. "Ik hoorde niet in hun cultuur, want ik wilde me niet laten helpen op de manier waarop zij dat wilden", zegt Grunberg achteraf, "Ik maakte de hele dag theater, verfde mijn haar rood deed rouge op mijn wangen en hield me niet aan de regels. Wat me spijt is dat ze mijn ouders zo lastig hebben gevallen, psychologen erbij hebben gehaald waardoor ze totaal overstuur raakten. "Als de beroemde film Shoah wordt gedraaid, zegt de geschiedenisleraar : "Als je wilt mag je wegblijven", maar de opstandige leerling vindt de beelden van de joden in WO II hoogstens slaapverwekkend: "Mij bekruipt een kilte bij zo 'n film, omdat het al zo bekend is. De beelden van bergen schoenen of brillen zijn al zo vaak gebruikt en misbruikt dat het clichés zijn geworden, het is geschiedenis, net als het bloedvergieten tijdens de Franse Revolutie. Daarom vond ik het helemaal niet schokkend, het was veel schokkender wat er bij mij thuis gebeurde, maar daar wilde geen schoolpsycholoog zich aan vuilmaken omdat dat veel te dichtbij kwam. Dan is de oorlog niet het heilige Grote Lijden maar een uitgewrongen vieze dweil die niemand wil oppakken." "Dat was de andere kant van de werkelijkheid, waarin het niet meer ging om slachtoffers, om mensen in streepjespakken, maar om mensen die door de oorlog verminkt zijn zich door het leven slaan en op hun beurt anderen verminken. Mijn boek is onder andere uit woede over die schijnheiligheid geschreven. Daarom heb ik de hoofdpersoon ook mijn eigen naam gegeven, anders was ik net zo hypocriet beziggeweest, want als schrijver kun je je makkelijk verschuilen achter het fictionele karakter van literatuur, achter de metafoor. Mijn zusje en ik zijn orthodox opgevoed maar het hele idee van "we horen bij elkaar als één volk" vind ik hypocriet valse warmte. Tot mijn vijftiende ging ik naar de synagoge, maar toen ik ook hier met rood haar verscheen en ontboden werd bij de rabbi ben ik er uitgestapt." Verslavend Nieuwsgierigheid naar hoe het toegaat in de prostitutie dreef hem tot veelvuldige bezoeken aan thuishoertjes en escortservices, waarvan het boek minutieus verslag doet. "Ik was nieuwsgierig naar hoe het in dergelijke extreme situaties toegaat en tegelijkertijd was het een experiment hoe ver je die weg naar beneden kunt afleggen. De weg van de totale depersonificatie want voor hoeren ben je een biljet van honderd gulden. Het voelt zo onaangenaam dat je ook niets hoeút te verbloemen. Daarnaast is het ook spannend en werkt het verslavend. Je belt een escortservice op. Je weet dat er iemand komt maar niet wié of hoe ze eruit ziet. Wat ik wilde beschrijven was hoe absurd zo'n hele situatie is, de gesprekken, alles... maar het angstaanjagende is dat hij wel erg lijkt op de onbetaalde liefde. De betaalde kilte kan identiek zijn aan de onbetaalde kilte." "Ik ben altijd nieuwsgierig geweest naar mensen die aan de rand van de maatschappij staan. De deal van de betaalde liefde is eerlijker en ik vind die hardheid aangenamer dan de schijn die in een andere wereld wordt opgehouden. ik zoek naar confrontatie door alles steeds weer kapot te maken. Pas dan komt de ware aard van de dingen naar boven. Zoals in vriendschappen wanneer je na ruzies samen ergens doorheen gegaan bent. Dan selecteren de onvoorwaardelijke vrienden zich vanzelf uit." "Het schrijven van dit boek, was als een soort kotsen, een stroom die eruit moest. Ik heb het de gewone spreektoon gegeven van iemand die in een desolate kroeg tegen je aan ouwehoert. Iemand die je niet meer los laat. Voor mij is literatuur verhalen vertellen je luisteraars twee uur fascineren, meenemen naar een andere wereld. Ik ben een varietéartiest. Het liefst stond ik op de kermis naast de vrouw met drie benen en het slangemens.