Arnon Grunberg
Haarlems Dagblad,
2000-04-07
2000-04-07, Haarlems Dagblad

Hoera, alle illusies gaan eraan


Hans Warren

Met 'Fantoompijn' levert Arnon Grunberg een sprankelende, nieuwe roman af. Het boek vertelt het verhaal van de niet geheel toerekeningsvatbare schrijver Robert G. Mehlman, die poogt, naast de hoofdrolspeler, ook de regisseur van zijn eigen leven te zijn. Het probleem is dat de rest van de wereld niet altijd mee wil spelen. Het meest bijzondere aan het proza van Arnon Grunberg (1971) is de combinatie van hopeloos en hilarisch. Pessimistischer literatuur valt er nauwelijks te bedenken, maar de lezer wordt er allerminst depressief van. De ontluistering is totaal, de vrolijkheid is er echter niet minder om: dat is de sfeer in dit altijd ietwat groteske werk. Achteloos kan hij zijn sombere visie op het leven uiteenzetten in zinnen als: "De wereld deed mij nog het meest denken aan een psychologisch experiment, waarbij de proefkonijnen omwille van het experiment niet verteld is dat ze proefkonijnen zijn." Bijna geen bladzijde gaat voorbij zonder zulke treffende uitspraken. "Het seizoen was al drie weken over tijd", kan hij schrijven. En de held van het verhaal beweert ergens: "Mijn kussen smaken naar appeltjeskauwgun, dat is het geheim van mijn geluk." Eindelijk eens een schrijver die niet worstelt met de taal, maar ermee speelt. Een schrijver met verfrissende in plaats van vermolmde beeldspraak. Fantoompijn overtuigt ook om andere redenen. Je zou kunnen zeggen dat Grunbergs vorige romans ietwat onhandig in elkaar staken. Daarvan is deze keer geen sprake: het boek is een eenvoudig opgezette maar elegante raamvertelling. In een proloog en in een epiloog treedt Harpo Saul Mehlman als verteller op om tekst en uitleg te geven bij het manuscript Het Lege Vat en andere parels van zijn vader dat we in het middendeel te lezen krijgen. Die vader heet Robert G. Mehlman. Hij heeft in Nederland - en ook daarbuiten - succes gehad met zijn werk. Maar hij lijkt een schrijver op zijn retour tot hij met het in een vloek en een zucht in elkaar gezette literair kookboek De Poolsjoodse keuken in 69 recepten de wereld verovert. Daardoor worden zijn financiële zorgen opgelost, maar zijn artistieke impassen gaat niet over. Zijn levensdoel is 'zelf een mythe creëren, zelf een mythe worden'. Het menselijk bestaan mag een schouwtoneel zijn, je moet proberen dat toneelstuk in de hand te houden. Daarmee is Robert voortdurend bezig: geen moment wil hij de controle verliezen, zelfs als hij in vergetelheid raakt zou dat zijn eigen creatie moeten zijn. Af en toe lijkt hij te slagen in zijn pogingen de realiteit te ensceneren, maar meestal lukt het niet. Het blinde lot, de domme omstandigheden, en de andere mensen komen Mehlmans waanvoorstellingen verstoren. Vooral zijn echtgenote - een psychiater die hij in Amsterdam heeft leren kennen en met wie hij in New York woont - laat zich moeilijk in zijn verhaal passen. Zijn logica is in haar ogen maniakaal. Het Lege Vat is een geschrift waarin hij veel over zijn leven vertelt. Over zijn vrouw bijgenaamd de Sproojesprinses, over een geliefde die van de ene dag op de andere uit zijn bestaan verdween, en over een nieuwe minnares Rebecca. Over zijn steeds dwazere pogingen greep op de dingen te krijgen. Zijn boeken worden nauwelijks nog verkocht. Uitgevers weigeren hem nog voorschotten te betalen. Hij heeft enorme schulden bij de banken en bij de credit card-maatschappijen. Desondanks blijft hij lustig spenderen. Een catastrofe wordt op het laatste moment afgewend. Hij weet een dame die hem adviezen geeft voor De Pools-joodse keuken veel geld af te troggelen. Bovendien wordt het dus een best-seller. Met het van hem bekende sarcasme beschrijft Grunberg de opmars van het werkje. Die begint in Duitsland waar de uitgever het lumineuze idee heeft het kookboek van de ondertitel Koken na Auschwitz te voorzien. Daardoor kan het niet stuk met Mehlman. Voor even dan, want natuurlijk loopt een roman van deze schrijver niet goed af. Een roman die met evenveel recht een zwarte komedie als een geestige tragedie genoemd kan worden. het harde, absurde leven gevangen in hardvochtige, briljante literatuur. Het is bijna of de auteur zegt: hoera, alle illusies gaan eraan.