Een orthodoxe rabbijn uit Amersfoort die de drukproeven van de nieuwe roman 'De joodse messias' van Arnon Grunberg (33) ter lezing en vermaak had mogen ontvangen, kwam tot pagina 171. Waarna hij verontschuldigingen stamelend de stapel kopieën bij het oud papier deponeerde. "Niet alle joden gaan naar de hoeren", dat was nog wel te verstaan. Grunbergs nieuwe roman zal nog wel meer van dit soort reacties losmaken. Het boek is nogal extreem. Niet hier en daar, maar van begin tot eind. De schrijver laat het vooralsnog koud. Hij was niet uit op ruzies of conflicten. "Ik dacht niet: ik ga een controversieel boek schrijven. De tijd dat de roman nog controversieel kon zijn, dat 'Lolita' verboden werd, is definitief voorbij. Deze roman past in mijn oeuvre. Na 'Gstaad 95-98' en 'De asielzoeker' was dit een logische stap."

'De joodse messias' is hoe dan ook 'heftig', zoals hij het zelf uitdrukt. "Het wordt nu nog moeilijker. Ik kan me voorstellen dat mensen teleurgesteld zouden zijn over een volgend boek, omdat ze iets nog heftigers hadden verwacht dan dit." Kortom, heftiger dan 'De joodse messias' gaat het nauwelijks. Kijk naar de ingrediënten. De jonge Zwitser Xavier Radek, de kleinzoon van een fanatieke SS'er, raakt gebiologeerd door het jodendom en wil jood worden. Hij wil de joden troosten en sluit vriendschap met Awromele, de zoon van een rabbijn. Xavier laat zich besnijden, maar de ingreep loopt dermate slecht af dat hij een teelbal moet missen. Xavier en Awromele besluiten Mein Kampf in het Jiddisch te vertalen, omdat ze daar een markt voor vermoeden. Via Amsterdam komen de twee in Israël terecht, waar Xavier het tot staatshoofd weet te schoppen. Zonder dat het voorspelbaar wordt, kijk je als lezer niet op van de opeenvolgende gruwelijkheden. Grunberg: "Dat is precies de kracht van het boek, denk ik. Als het goed is, roep je in een roman een wereld op met een eigen logica. In het boek volg je die logica en je accepteert alles als onvermijdelijk, als logisch, als volstrekt natuurlijk. Het kon niet anders."

'De joodse messias' is explosief materiaal, dat beseft Grunberg terdege. "In bepaalde kringen kan het als zeer aanstootgevend worden opgevat." Dat heeft hij ook ingecalculeerd. "Maar misschien gaan mensen schande spreken van het boek op basis van een of twee citaten die ze ergens anders hebben gelezen. Die kans bestaat altijd. Niet iets waar ik op speculeer of hoop, en ook niet iets waar ik per definitie bang voor ben. Ik zou het wel jammer vinden als de discussie zou gaan over een uit het verband gerukt citaat." "Ik heb, hoewel ik denk dat het een onmogelijke ambitie is, altijd de behoefte om een gevaarlijk boek te schrijven. Een boek dat de mensen niet kunnen afdoen als 'een aardige roman'. In zoverre wil ik de lezer op een bepaalde manier niet alleen maar pijn doen - want hij moet een boek natuurlijk niet wegleggen - maar af en toe moet het een beetje pijn doen. Dat wil ik ook als ik zelf een boek lees. Dat het je zo raakt, dat het pijn doet. Een boek moet op scherp staan. Net als in een goed gesprek moet in een boek iets op het spel staan, want pas dan levert het iets op. Dan heb je de grootste kans dat de grootste waarheden worden verkondigd."

Besnijdenis

Pijn is er op vele niveaus in 'De joodse messias', zoals de gruwelijke besnijdenis van Xavier. "Die besnijdenis zat eraan te komen. Het zou een kleine, korte scène worden. Maar die ontwikkelde zich steeds verder. De reactie van zijn moeder en hoe hij daar voor de deur ligt, vond ik eigenlijk nog pijnlijker dan de ingreep zelf. Ik zag het voor me. Maar dat hij uiteindelijk daar voor de deur bleef liggen omdat de moeder niet opendeed, dat ontstond tijdens het schrijven." In de absurde wereld van Grunberg ontbreekt de humor nooit. "Is humor tegenwicht? Ja, maar humor versterkt tegelijkertijd het effect van de gruwel. De bevrijding van de lach, die is er, maar juist door die bevrijding komt het vervolg weer harder aan. Voor mij zijn humor en ernst niet te scheiden. Per definitie zijn ze gemengd. Ik schrijf niet om een grap te kunnen maken, voor mij komt het voort uit het verhaal."