Arnon Grunberg
Het Parool,
2016-05-04
2016-05-04, Het Parool

Moeder is vader is moeder


Maarten Moll

We beginnen met een spoiler. Op pagina 72 van de nieuwe roman van Arnon Grunberg (45), Moedervlekken, staat: "Uw moeder heeft een piemel."
Dat komt als een verrassing, maar eigenlijk ook weer niet, want Grunberg is een schrijver die verrast, en die een meester is in het kantelen van perspectief en de benadering van zijn centrale thema: illusie.
Deze roman, en dat geldt voor alle romans van Arnon Grunberg, moet het niet hebben van de plot. Natuurlijk is er een plot − geen roman zonder een plot − maar die is ondergeschikt gemaakt − ook dat is een kenmerk van Grunbergs romans − aan wat hij wil vertellen.
En wat wil Arnon Grunberg in deze roman vertellen? Vooraf werd Moedervlekken, aangekondigd als hét boek over zijn moeder, geafficheerd als 'een verpletterende roman over de liefde van een zoon voor zijn moeder (en andersom), over twee mensen die tot elkaar veroordeeld zijn, niet kunnen leven (of sterven) zonder elkaar'.
De zoon is de 42-jarige, gescheiden Otto Kadoke, psychiater met suïcidepreventie als specialisatie; 'de zoon die leeft opdat anderen niet hoeven te sterven'. Kadoke is vaak bij zijn oude, hulpbehoevende joodse moeder te vinden.
De grap, nou ja, is nu juist dat de moeder in deze roman nogal afwezig is. Kadokes moeder wordt aangesproken als moeder, maar in feite is ze zijn vader. Zijn vader die na de dood van zijn vrouw in een depressie raakte, tot hij de kleren van zijn vrouw begon aan te trekken. 'Hij veranderde in zijn dode vrouw.' Grunberg weet dat volkomen aannemelijk en geloofwaardig te maken (illusie!), en gedurende lezing zien we de moeder ook als moeder, en niet als een als vrouw verklede vader. (Doet Grunberg dit om zijn liefde voor zijn moeder én vader te uiten?) Waardoor Moedervlekken ook een roman is over vermomming, identiteit; wie ben ik en wie is de ander? En hoe gedragen we ons in de rol die we aannemen? Hoe staan we tegenover hen die een andere rol willen aannemen? Of: 'Is het dan zo raar dat we niet verder willen leven als degene die we noodgedwongen zijn geworden, maar dat we degene willen worden die we moeten missen?' Kadoke zorgt met overgave en liefde voor zijn moeder, met de hulp van bejaardenverzorgsters. Tegelijkertijd is er zijn werk. Hij gaat zo op in zijn rollen dat hij vergeet zelf te leven. Alleen als hij rookt, en dat doet hij obsessief in deze roman, schijnt hij dat te voelen. Zijn leven is een impasse, en het verlangen naar een sensationeel leven heeft hij afgezworen. Feit is dat hij alleen maar leeft (hij noemt het niet-sterven) om anderen te laten leven. Zijn leven is therapie geworden. En zijn vader is zijn moeder geworden, en leeft om hém te laten leven. Ook een soort therapie. 'Niemand kan van je houden, niemand, alleen je moeder.' En in dat streven, leven om te laten leven, kan Grunberg zich heerlijk uitleven. Hij doet dat op schrijnende, schurende wijze − er is een veertienjarig meisje dat een zelfmoordpoging doet, en hij stalt een suïcidale vrouw, Michette, als verzorgster bij zijn moeder in huis − én met humor, maar gemakkelijk wordt het nooit.
Ook dat is Grunberg, die met deze roman tevens de vraag opwerpt hoe ver we moeten gaan in het beschermen van iemand. Of we ons wel mogen bemoeien met de doodswens, de onmogelijkheid te leven, van een ander. 'Wanneer moet je iemand opgeven?' Hij laat zien dat dat 'laten leven' misschien niet altijd wenselijk is.
Waar de laatste romans van Grunberg in de beschrijving van de 'condition humaine' nog wel eens bleven steken in kil en klinisch taalgebruik, en dat taalgebruik ook oversloeg op de personages, die nogal onbenaderbaar waren, lijkt hij met Moedervlekken weer terug zijn gekeerd naar het warmere schrijven dat hij in zijn eerste romans liet zien. Ook heeft hij meer mededogen met zijn personages − al komen we vaak zijn lievelingswoorden trauma, noodlot, liefde, onvermogen, transformatie, slachtoffer, falen en lijden tegen, en strooit hij met veel minder aforismen, wat Moedervlekken zeer, zeer verteerbaar maakt. En levendig. Eigenlijk, en dat klinkt paradoxaal, is Moedervlekken een ode aan het leven.