Voor het eerst publiceert een naar Uruzgan uitgezonden militair een boek over de missie in Afghanistan. Ritmeester Niels Roelen schrijft gedetailleerd en waarheidsgetrouw, maar blijft op de vlakte.

Als commandant van een compagnie Nederlandse militairen in de Afghaanse provincie Uruzgan zat ritmeester Niels Roelen in 2007 vooral achter de radio om zijn eenheid te leiden. Zijn relatief veilige plek in de Operations room stelde de toen 33-jarige Roelen in staat om gedetailleerd vast te leggen wat zijn militairen in het veld meemaakten. Het boek 'Soldaat in Uruzgan' is daarvan de weerslag. Roelen heeft daarmee een primeur: niet eerder schreef een naar Uruzgan uitgezonden militair een boek 'van binnenuit'.

Dat levert soms opmerkelijke lectuur op. "Voor hij het zelf beseft, ziet hij hoe de 40mm-granaat zich in de talib boort. Het bovenlichaam spat uiteen, terwijl de benen nog enkele passen voorwaarts lijken te maken", beschrijft Roelen het vuurgevecht van een Nederlandse patrouille die vanaf de vooruitgeschoven basis Poentjak op taliban-strijders stuit. De 'hij' is in dit geval niet Roelen zelf, maar een anonieme schutter. Het gevecht is door de commandant opgetekend in de Ops-room. Gedetailleerd en waarheidsgetrouw, bijvoorbeeld in de beschrijving van een militair die van schrik, letterlijk verstijfd door een tactical freeze, op de grond blijft liggen. Naar wat zo'n gevecht mentaal met een militair doet, kan de lezer echter slechts raden. Dan heeft 'Soldaat in Uruzgan' mede door de wat houterige schrijfstijl veel weg van een militair hoorspel in boekvorm: onderhoudend, maar ook afstandelijk en oppervlakkig.

Overtuigender is het als Roelen (in het boek Vik de Wildt) zelf betrokken raakt bij een omsingeling waar zijn eenheid zich uit moet vechten. Dan krijgt het relaas meer perspectief dan in de filmische beschrijvingen vanuit de Ops-room. "Vik voelt de adrenaline tot in de puntjes van zijn tenen gieren en heeft zich eigenlijk nog nooit zo goed gevoeld als nu."

Maar ook als hij zelf actief aan een gevecht deelneemt, houdt Roelen zich op de vlakte over zijn gevoelens en rijgen clichés zich aaneen. "Viks hartslag is nog steeds hoog en de greep om zijn wapen onverminderd stevig. Zijn blik speurt de omgeving af, maar hij ziet niets."

In het voorwoord stelt schrijver Arnon Grunberg (door Roelen begeleid tijdens een bezoek aan Uruzgan) dat Roelen 'inzicht biedt in de motieven van de gewillige strijders'. Die belofte maakt Roelen niet waar. Of het zou moeten zijn dat hij wil 'winnen en doorgaan tot het bittere eind'. "Het zijn karaktereigenschappen die hem gemaakt hebben tot wat hij nu is. De oorlog heeft vier maanden de tijd om hem hier te vinden en Vik is er klaar voor." Grunberg heeft Roelen overigens hoog zitten en dat mag de lezer weten ook. De schrijver geeft Roelen aan het eind van zijn bezoek een boek met opdracht: "Jij gaat mijn leven veranderen, Vik. Als je in New York bent moet je langskomen."

In de verte vertoont 'Soldaat in Uruzgan' overeenkomsten met het weblog en het beroemde boek 'My war; killing time in Iraq' van de Amerikaanse infanterist Colby Buzzell. Die berichtte in 2004 vanaf de frontlinie over militaire acties waarvan onschuldige Iraakse burgers het slachtoffer werden. Toen de legerleiding lucht kreeg van het weblog, was het snel gedaan met Buzzells gevechtsfunctie en moest hij op de basis bij de radio blijven. Voor zo'n 'beroepsverbod' hoeft Niels Roelen niet bang te zijn. Hij steunt de missie en is loyaal aan Defensie. Inmiddels is Roelen bevorderd tot majoor en gaat hij eind dit jaar voor de tweede keer op uitzending naar Uruzgan.

Hooguit is er intern wat ergernis dat Roelen in zijn boek bekend maakt dat het radioverkeer tussen talibanstrijders via de ICOM, een soort walkie talkie, wordt afgeluisterd. Geen schokkende informatie, maar het behoort wel tot de bedrijfsgeheimen die Defensie vanwege de 'operationele veiligheid' niet zelf naar buiten wil brengen.

'Soldaat in Uruzgan' biedt wel een interessant kijkje achter de schermen, vanaf het vertrek uit Nederland tot het einde van de uitzending van zes maanden. Zoals het een militair betaamt, laat Roelen geen detail onvermeld, of het nu gaat over hoe hij zich doucht of over zijn uitrusting: scherfvest, jas, ops-vest met magazijnen, scherfwerende bril, oordoppen, sjaaltje, helm.

De omschrijving van operatie Zarghur vergt inspanning van de lezer: "Het Delta-team zal met twee pelotons vanaf de Kottwal Crossing alle dorpjes op de Westbank aandoen en op de Eastbank zal Harry samen met Toon hetzelfde doen. Ondertussen zal het peloton van Arjan vanaf Poentjak een aantal patrouilles rijden." Voor militairen en frequente bezoekers van Uruzgan is er dankzij de filmische beschrijvingen veel herkenning van het landschap, de routes en de contacten met de lokale bevolking.

Over de nu drie jaar durende militaire missie in Uruzgan zijn al verschillende boeken geschreven, onder meer vanuit het gezichtspunt van het thuisfront. In september verschijnt een boek over Uruzgan-veteranen, 'het avontuur, de angst en de thuiskomst'. De Volkskrant geeft samen met Arnon Grunberg 'literaire trainingskampen' om uitgezonden militairen te leren hun ervaringen vast te leggen. Net als 'Soldaat in Uruzgan' zijn het puzzelstukjes die de complexe werkelijkheid van een militaire missie vormen.