Romanschrijver Arnon Grunberg roert zich ook flink in de essayistiek. Net als zijn grote voorbeeld Karel van het Reve zit Grunberg niet om een dwarse mening verlegen, waarover dan ook. Wageningen Universiteit vroeg hem college te komen geven over wel en wee van de gentechnologie. "IJdelheid is mij niet vreemd, maar mijn genetisch materiaal doorgeven? Ach. Dat hoeft niet."

Arnon Grunberg verkent in september en oktober met studenten van de Wageningen Universiteit de voor- en nadelen en ethische dilemma's van 'knutselen aan de natuur'. Leiden ingrepen in het scheppingsproces van mens, dier en gewas tot meer geluk en welvaart? Mogen wij wel op de stoel van God gaan zitten?

Meneer Grunberg, heeft u verstand van deze materie?
"Ik ben een leek."

Wat maakt u geschikt als gastdocent? "Ik ben al eerder gastdocent geweest, aan de TU in Delft, de universiteit van Leiden, de ELTE-universiteit in Boedapest en aan City College in Londen. Voor zover ik heb begrepen waren deze universiteiten tevreden over mijn werk als gastdocent. Maar eigenlijk moet u de vraag natuurlijk na afloop van mijn colleges aan de studenten stellen."

Is elke discussie over de wenselijkheid van technologische ontwikkelingen niet zinloos - omdat die ontwikkelingen hoe dan ook plaatsvinden? Alles wat we ooit hebben bedacht en uitgevonden, wordt immers vroeg of laat in praktijk gebracht.

"Als we uw redenering doortrekken, kunnen we zeggen dat we eigenlijk beter in bed kunnen blijven liggen omdat we vroeg of laat toch doodgaan."

U gaat mede aan de hand van literaire teksten onderzoeken in hoeverre ingrijpen van de mens in de natuur tot meer geluk en welvaart heeft geleid. Welke teksten beveelt u ons aan hierover te lezen? "Ik stel een reader samen. Zolang die reader nog niet definitief is, wil ik liever nog geen teksten aanbevelen. Maar u moet bij die reader denken aan teksten over manipulatie in de breedste zin van het woord."

Kunnen literaire teksten eigenlijk wel een antwoord geven op dergelijke fundamentele vragen? Of wordt de literatuur hier een beetje overschat? "Ik ben de eerste om de macht van literatuur te relativeren, maar het lijkt me dat de zogenaamde exacte wetenschap op fundamentele vragen soms geen of in ieder geval geen volledig antwoord heeft. Ik ben van mening dat literaire teksten inderdaad kunnen helpen antwoorden te geven of bij te dragen aan antwoorden op fundamentele vragen. Uit de mond van een schrijver zal zo'n antwoord u niet verbazen."

Technologische vooruitgang kan de welvaart vergroten. Maar zijn we langs die weg ook in staat ons geluk te vergroten? Is geluk ¸berhaupt te vermeerderen? "Mensen zijn daar voortdurend mee bezig. Of het kan weet ik niet, maar ik denk dat de behoefte het te willen onuitroeibaar is en ook onmisbaar. Zonder het idee dat de toekomst beter zal worden dreigen inertie en depressie."

Maakt u dat een optimist tegen wil en dank? "Je kunt je afvragen hoe pessimistisch een pessimist is die niet bang is voor de dood. Misschien moet je zelfs wel opti-mistisch zijn om de toekomst af te zweren, voor zover dat kan, en je geheel op het nu te richten. Ik ben misschien een optimist omdat ik vermoed dat de (menselijke) drang om te overleven gigantisch is. Het probleem met dit soort uit-spraken is dat over anderhalf jaar een collega van u gaat zeggen: 'In het interview met Hans Gulpen noemt u u zichzelf een optimist, verklaar u nader.' Waarmee ik maar wil zeggen, eigenlijk interesseert die tweedeling me niet zo."

Kunnen we ons de luxe van een discussie over de genetische modificatie van voedselgewassen nog wel permitteren, gezien de groei van de wereldbevolking en de toenemende vraag naar voedsel? "Dat is een vraag waarop ik geen kant en klaar antwoord heb, maar waar ik samen met mijn gastsprekers en mijn studenten een antwoord op hoop te formuleren."

Eet u zelf genetisch gemanipuleerd voedsel of liever niet? Let u erop? "Ik eet vooral in restaurants. In die zin let ik er niet op. Ik vertrouw erop dat de restaurants waar ik eet goed voedsel serveren. Ik sluit overigens niet uit dat genetisch gemanipuleerd voedsel ook goed voedsel kan zijn."

Waar ligt, als het gaat om de maakbaarheid van de mens, voor u de grens?
"Ik sta open voor het verleggen van grenzen. Maar zelf zou ik bijvoorbeeld nooit een tatoeage of een piercing nemen. Ik zie ook niet in waarom ik mijn ogen zou moeten laten laseren als een bril prima werkt. Dat betekent niet dat ik mijn voorkeuren aan anderen opdring. Ook voor deze grens geldt: ik hoop het uit te zoeken met de gastsprekers. Ik begin niet aan deze colleges vanuit een ideologische zekerheid."

Zou het niet mooi zijn als we onszelf konden perfectioneren? "Zeker. Maar wat houdt dat perfectioneren in? Moreel perfectioneren? Esthetisch perfectioneren? Niet meer doodgaan? Het vergaren van zelfkennis heeft ook tot doel ons te perfectioneren."

Is niet meer doodgaan een optie voor u? "Nu niet, maar wie weet als de dood dichterbij komt."

Is de wens mensen moreel te perfectioneren niet de allerengste, want wie bepaalt de norm? "Er zijn behoorlijk wat morele zaken waarover consensus bestaat, zonder die consensus zou geen enkele samenleving kunnen functioneren. Ik geloof dat u eigenlijk vraagt of wij het bestaan van de vrije wil niet ondermijnen door de mens moreel te perfectioneren. Dat is een goede vraag en ik denk dat je daarom inderdaad voorzichtig moet zijn. Stel dat er bijvoorbeeld in de toekomst een gen ontdekt wordt waardoor mensen de neiging hebben tot gewelddadig gedrag en of wij dat gen maar even uit de roulatie moeten nemen, tsja. Ik heb daar geen pasklaar antwoord op. Ik zou in ieder geval niet zeggen: nooit. Ik zou zeggen: onder bepaalde omstandigheden."

Als u de mogelijkheid kreeg uzelf te perfectioneren, zou u die aangrijpen? Wat zou u aan uzelf willen verbeteren? "Ik zou alleen conventionele methoden willen gebruiken. Ik geloof niet dat ik er behoefte aan heb mij te laten opereren of anderszins te laten verbouwen, maar wie weet; stel dat ik ooit kaal word en er zijn tabletjes tegen kaalheid, misschien slik ik ze. Veel van mijn persoonlijke afkeer van dergelijke ingrepen is natuurlijk gebaseerd op gewenning en wantrou-wen."

Vindt u niet dat mensen die ongelukkig met hun uiterlijk zijn (te dik, te dun, lelijk, kaal) daarmee moeten leren leven, omdat ze nu eenmaal zo geschapen zijn?
"Ik sprak hierover met een cosmetisch chirurg en hij zei: wie ben ik om te zeggen: leer maar te leven met die keine borsten? Als we hazenlippen corrigeren, waarom andere esthetische ongemakken niet? De kracht van het uiterlijk valt niet te ontkennen. Ook hiervoor geldt, je moet uitgaan van hoe het is, niet hoe het in theorie zou moeten zijn. Dus mijn antwoord is: ja, wellicht, maar we moeten het lijden van mensen serieus nemen, ook als dat lijden ons niet aanstaat. Zeker als je arts bent. Of cosmetisch chirurg.

Stel dat u zich zou willen voortplanten, heeft u dan behoefte aan inspraak in geslacht, uiterlijk en intelligentie van uw kind? "Ook hier geldt dat ik kan begrijpen dat mensen dat zouden willen weten, maar persoonlijk zou ik die inspraak niet willen. Als ik bijvoorbeeld zou weten dat mijn vrouw of vriendin een ziek kind van mij draagt, zou ik abortus serieus overwegen. Mijn persoonlijke voorkeur blijkt volstrekt gevoelsmatig."

Ziet u voordelen in het klonen van Arnon Grunberg? En zijn er ook nadelen aan verbonden? "IJdelheid is mij niet vreemd, maar mijn genetisch materiaal doorgeven? Ach. Dat hoeft niet. Een kind opvoeden is, denk ik, gezond, maar dat kan ook een geadopteerd kind zijn. Ik hoef niet gekloond te worden, maar ook hier geldt dat ik begrijp dat mensen het willen en ik ben zeer voorzichtig met het uitspreken van een absoluut moreel verbod."

Stel dat we uit erfelijk materiaal een kopie van een mens zouden kunnen maken, van wie zou u dan een kopie willen laten vervaardigen?
"Dan kom je toch uit op mensen die je bewondert. Ik denk eerder aan schrijvers dan aan mijn vader bijvoorbeeld."

Welke schrijver zou u dan een nieuw leven gunnen? "Isaak Babel. Maar ik had ook Stendhal kunnen zeggen. Ik ben net weer met Babel bezig. En gezien zijn dood, dus de manier waarop hij om het leven kwam, vermoord onder niet helemaal opgehelderde omstandigheden door Stalins geheime politie, en zijn tragische leven, leek het me juist aardig hem een tweede kans te geven."

Hoe stelt u zich de toekomst voor als wij echt meesters over de schepping worden? Valt er in zo'n toekomst nog wel te leven? "Wij zullen hooguit voor God spÈlen, het nooit worden. Iets soortgelijks moet mijns inziens voor God zelf ook gelden. Als Hij het niet alleen speelde maar het echt zou zijn, was het hier anders geregeld, niet?"

Bent u niet bang dat gentechnologie een doos van Pandora is waaruit nog onvoorziene rampen zullen voortkomen?
"Ja, zeker. Maar onvoorziene rampen liggen op heel veel vlakken op de loer."

Arnon Grunberg geeft elf werkcolleges (alleen studenten) en twee openbare optredens in de aula van de universiteit. Op 9 sept. debatteert Grunberg over knutselen aan de natuur met een filosoof, een levensmiddelentechnoloog, een ethicus en een plastisch chirurg.
Op 15 oktober verzorgt de schrijver een slotlezing. Toegang 8. Lezers van De Gelderlander krijgen op vertoon van dit interview 3 korting.