DOMBURG, ZEELAND - Ooit gezakt voor zijn toelatingsproef aan de toneelschool, nu de acteur die iedereen wil zien op het Zeeland Nazomer Festival. Arnon Grunberg amuseert zich in 'Am Ziel'.

Fototoestelletjes flitsen, als hij het toneel betreedt. In zijn blauwe kostuum en met kleurrijk gestreepte sokken wordt hij als een presentje uitgeleverd aan gretige blikken. Een overjaarse reistas is zijn enige houvast. Peinzende blik in het publiek, een wat meesmuilende grimas. Overspeelt Grunberg zijn rol van 'dramatisch schrijver' of is hij gewoon zichzelf?

We zitten vlak voor de pauze van een drie uur durend stuk van Thomas Bernhard. Am Ziel schetst het lange lege wachten van een ziekelijke moeder en haar benauwde dochter op de komst van een beroemd toneelauteur. Ze hebben hem mee geïnviteerd op hun jaarlijkse tripje naar zee. Hij is hun verlossing van zichzelf. Eindelijk is hij gearriveerd.

De intrede van Grunberg geeft ook de voorstelling een andere wending. Zaten we daarvoor in een standvastig praatstuk (bijna twee uur meesterlijk gekanker van de moeder op het hele bestaan), op slag wordt Am Ziel veeleer komisch.

Laconiek raakt Grunberg bedolven onder de brede hoepelrok van de moeder, lonkt hij opzichtig naar haar verleidelijke dochter, hupt hij voor haar een jasje over een hoge kapstok. Het heeft iets van een jongetje wiens grootste droom in vervulling gaat.

Experiment

Regisseur Judith de Rijke wilde 'een nieuwe invalshoek' op Am Ziel. Toen ze in het stuk de replieken van de schrijver herlas, hoorde ze daar vanzelf Grunbergs stem bij. De Rijke is dan ook al jaren goeie maatjes de Nederlandse succesauteur. In de jaren negentig, toen hij nog aan het toneel wou, schreef hij voor haar het stuk Van Palermo naar San Francisco en voerde zij een theaterversie op van zijn roman Figuranten. Of hij deze keer wilde acteren?

Geen probleem, repliceerde Grunberg vanuit New York. Hij ziet zijn optreden als een nieuwe aflevering in zijn reportagereeks 'Grunberg onder de mensen' voor NRC Handelsblad. Vorige zomers werkte hij al als kamermeisje in een Beiers hotel, als ober in Zwitserse treinen en als masseur in Roemenië. In 2010 konden families bij hem auditie doen om hem mee te nemen op vakantie. Nu duikt hij dus de toneelwereld in.

'Ik speel een ironische commentaar op een schrijver en daarmee wellicht op mezelf', aldus Grunberg in NRC. 'De schrijver in het stuk vertegenwoordigt eigenlijk het failliet van alle schrijvers. Zeker de obsessie van Bernhards schrijver met mislukking deel ik.'

Gifspin

Grunberg mislukt inderdaad op interessante wijze. Als acteur valt hij meteen door de mand. Zijn gepijnigde frons lijkt wel gebeeldhouwd. Elke claus prononceert hij als betrof het een wereldwijze boutade. Eén vergeet hij: 'ik heb nog nooit een auteur geweten die de wereld veranderd heeft'. De souffleuse van dienst, Myrthe Burger in de rol van dienstmeisje, keft hem die zin toe. Grunberg herpakt zich zonder verpinken.

Die dubbele wisselwerking tussen fictie en realiteit geeft de voorstelling extra kleur, maakt ze tot een bijzondere theateravond.

Ook de prachtlocatie werkt daaraan mee. In het chique Badpaviljoen in Domburg, sinds 1889 een begeerd toevluchtsoord voor schrijvers, kunstenaars en zelfs Russische vorsten, komt Bernhards stuk thuis in een historische werkelijkheid. Terwijl binnen in het theaterzaaltje gesmacht wordt naar de zee, daalt buiten de wolkige nacht over de golven neer.

Grunberg glundert, maar de ware ster in Am Ziel is actrice Raymonde de Kuyper. Als een gifspin blijft ze Bernhards donkere gal de zaal in spuwen. Over haar hatelijke man, haar lelijke kind, haar verdorven leven en de algehele onzin van het theaterbedrijf. Waar acteurs en schrijvers zichzelf zo relativeren, wint hun kunst aan kracht.