Arnon Grunberg is niet alleen schrijver, hij is nu ook even acteur. Vanaf vanavond staat hij in de reprise van Am Ziel in het DeLaMar.

Arnon Grunberg (1971) heeft zomerbaantjes gehad als kamerjongen in een Duits hotel, als masseur en sinds vorig jaar vult hij zijn zomer met een rol in het theater in de voorstelling Am Ziel. "Niet echt een undercoverbaantje, maar ik kan er ook over schrijven."

Het was een succes tijdens het Zeeland Nazomerfestival 2011, elke voorstelling was uitverkocht. Dit jaar werd hij weer gevraagd voor de reprise. "Ik vond het toen ook leuk. En het is een soort ijdelheid om het weer te doen, ik wilde niet dat iemand anders mijn rol zou spelen."

Grunberg zit in een mooie tuin van een hotel in Middelburg. Gisteravond stond hij op het podium van de plaatselijke schouwburg. Deze ochtend heeft hij zijn Voetnoot, de dagelijkse column voor de Volkskrant, al bijna af. "Daar doe ik dertig tot zestig minuten over." Later deze week begint hij met de eerste gesprekken met uitgezette asielzoekers die hij wil volgen voor een nieuw project. Toch is er geen spoor vermoeidheid op zijn gezicht.

De avond ervoor was het licht in het theater even kapot. De acteurs speelden ruim een kwartier in het halfduister. "Dat vind ik leuk," zegt hij. "Dan wordt het spannend." Vorig jaar speelden ze niet in een theater, maar in een badpaviljoen in Domburg. Dat had nog meer een rafelrandje, er kon van alles gebeuren. "Daar houd ik van, het is charmant. Ik ben geen acteur, dus ik weet niet echt hoe het gaat. Ik probeer alleen zo goed mogelijk te doen wat de regisseur, Judith de Rijke, zegt."

Am Ziel, geschreven door de Oostenrijkse toneelschrijver Thomas Bernhard in 1981, gaat over een moeder en haar dochter die al 33 jaar elk jaar naar zee reizen. Terwijl ze hun koffers pakken, praat de moeder bijna onophoudelijk. Over haar mislukte huwelijk, haar ongelukkige jeugd en het failliet van het theater. Om wat spanning aan hun uitje toe te voegen hebben ze een schrijver uitgenodigd -enter Grunberg. Maar waar de schrijver denkt dat hij gefêteerd zal worden, raakt hij langzaam steeds meer verstrikt in het web van moeder en dochter.

Grunberg: "Ik ben gevraagd omdat ik schrijver ben, niet omdat ik acteur ben. Al heb ik dat in een ver verleden wel willen worden. Ik heb nog auditie gedaan bij de toneelscholen in Amsterdam en Maastricht. Ik zei ja, omdat ik het een goede tekst vind en omdat ik regisseur Judith de Rijke ken. Ik heb lang geleden, toen ze nog op de regie-opleiding zat, een stuk voor haar geschreven, Van Palermo tot San Francisco."

Plankenkoorts heeft hij niet erg. "Ik ben geen echte acteur, dus het hoeft niet perfect te zijn. Maar de tekst is moeilijk. Raymonde de Kuyper, die de moeder speelt, heeft enorme lappen tekst. Het komt wel eens voor dat je totaal niet meer weet waar je bent. Gelukkig staat er een souffleuse op het toneel."

Grunberg komt pas laat op. Na een uur en drie kwartier verschijnt de schrijver. "Verleden jaar zat ik onder het podium op een bedje te wachten tot ik op mocht. Nu sta ik in de coulissen en hoef ik pas om 19.45 uur binnen te komen. Dan lees ik nog een beetje de krant en luister ik hoe het publiek reageert. Het is wel leuk om van zo dichtbij te zien wat de verhoudingen tussen acteurs en regisseurs zijn."

Zelfs als deelnemer blijft hij observeren - die nieuwsgierigheid verdwijnt niet zomaar. "Hoe is het voor de mensen voor wie het hun vak is? Als je een boek schrijft, is het op een gegeven moment gewoon gedaan. Maar als acteur moet je elke avond weer opnieuw."

De schrijver die Grunberg speelt, is niet de schrijver die hij zelf is. "Het is een rol. Het is niet mezelf spelen, het is heel gestileerd. Ik moet wel spelen, maar ook niet gaan denken dat ik een soort Pierre Bokma ben. Ik moet daar een soort midden in vinden. Wel iets spelen maar me ook bewust zijn van mijn beperkingen."

Zodra hij opkomt gaat er een opgewonden siddering door de zaal, aangezet door een potsierlijk liedje dat zijn grootheid moet accentueren. "Het is een soort droste-effect en zelfparodie: bekende schrijver speelt schrijver. Maar de schrijver wordt ook vernederd. En je kunt je dan afvragen of het het personage is dat wordt vernederd, of dat ik, Arnon, word vernederd. Ik vind het wel grappig dat ik mezelf, of het hele beroep van schrijver, belachelijk maak. Ik laat me daar met plezier voor lenen."

De schrijver in Am Ziel is succesvol in zijn vak, maar in zijn privéleven heeft hij jammerlijk gefaald. "De schrijver doet zich ook rebelser voor dan hij is. Hij wordt ontmaskerd als een soort aartsconformist die niet eens de dochter durft te verleiden zonder toestemming van haar moeder. Hij is eigenlijk gewoon een lafaard. Ik ben me ook bewust dat de schrijver historisch gezien die positie heeft ingenomen." En dat herkent hij wel. "Lafheid is mij niet vreemd. Als ik conflicten vermijd, vooral privé, ben ik laf. Laf zijn is menselijk. Het wordt erg als je je echt compromitteert, dan kun je jezelf als schrijver niet meer serieus nemen."

Het is ook daarom dat hij zo productief is. Dat hij telkens nieuwe ondernemingen aangaat. Dat hij zich niet comfortabel wendt in de rol van gearriveerd schrijver. "Reve en Mulisch schreven hun beste werk niet op late leeftijd. Ik wil zo min mogelijk de rol van schrijver spelen. Ik speel dat in het stuk wel. Maar ik ga ook met het leger mee. Dat is nederigheid, je moet je aanpassen aan nieuwe omstandigheden."

Zijn nieuwste project is het vinden van uitgewezen Afghaanse asielzoekers in Nederland. Het liefst zou hij een onvrijwillige uitzetting volgen, maar het wordt waarschijnlijk een vrijwillige. "Vrijwillig is natuurlijk een contradictie, want je vertrekt alleen maar omdat je geen mogelijkheden meer hebt in Nederland. Ze krijgen geld van de overheid: niet alleen een ticket, maar ook geld om iets te beginnen in Afghanistan. Een soort uitzetkapitaal: ga alsjeblieft weg en dan krijg je geld mee. Vrijwillig heeft dubieuze kantjes, want ik zou ook liever hier zijn dan in Afghanistan. Zo'n terugreis lijkt me toch een soort nederlaag."

Hij woont al bijna twintig jaar in New York. Terugkomen doet hij niet. "Eén van de dingen die ik fascinerend vind aan de terugkeer van de asielzoekers: hoe doe je dat? Het is een intuïtieve reactie. Als ik zelf zou teruggaan naar Nederland, lijkt het alsof ik zou teruggaan naar wie ik toen was. Alsof alles wat er in de tussentijd is gebeurd, niet echt was."

Door de Afghaanse familie te volgen hoopt hij inzicht te geven in het proces van uitzetting. Al realiseert hij zich ook dat hij niets kan veranderen. Geen enkele schrijver heeft ooit de samenleving veranderd - zegt hij in het stuk Am Ziel. "Het is ook wel iets waar ik mee bezig ben geweest. Ik denk dat de macht van een schrijver in Nederland beperkt is. Al is dat ook te makkelijk om te zeggen. Zeker in mijn positie, want ik schrijf elke dag in de Volkskrant op de voorpagina. Het is niet waar als ik zou zeggen dat ik totaal geen macht heb. Maar echt de samenleving veranderen? Het Nieuwe Testament heeft de samenleving veranderd. Of Karl Marx, maar dat zijn geen pure romans. Je kunt wel dingen stimuleren, aanpakken of verstoren. Schrijvers kunnen wel een saboterende functie hebben. Het is de wens van bestuurders om alles zo gladjes mogelijk te laten verlopen. Schrijvers kunnen de zwakke kanten van onze maatschappij aan het licht brengen. Maar zoals Thomas Bernhard laat zien is de rebelse positie van de schrijver vaak niet meer dan een pose."

Het spelen van een schrijver gaf Grunberg stof tot nadenken. "In tegenstelling tot de rebelse schrijver in het stuk die een conformist blijkt te zijn, wil ik graag gezien worden als een conformistische, vriendelijke man die het ontregelende gecamoufleerd en verstopt heeft. Dat hij gevaarlijker en ontregelender is dan je denkt. Ik heb het ook wel eens vergeleken met een computervirus: dat je denkt dat je een leuk plaatje aan het downloaden bent en dat het dan een virus is die je hele computer vernietigt."